Cliëntenzorg
Het eerste domein heeft betrekking op hulp die een zorginstelling aan haar cliënten verleent.
Wanneer is er sprake van cultuur sensitieve cliëntenzorg? Hierbij kunnen vier verschillende onderwerpen worden onderscheiden die samen van invloed zijn op de culturele sensitiviteit van het zorgaanbod. Deze vier onderwerpen betreffen de diagnostiek, het behandelaanbod, de (fysieke) omgeving en de wijze waarop de organisatie communiceert met cultureel diverse cliënten. In de onderstaande tabbladen vindt u uitgebreidere informatie over ieder onderwerp.
Diagnostiek
Tijdens het diagnostische proces wordt er door de diagnosticus een beeld gevormd van een cliënt, zijn of haar systeem, de klachten die hij/zij ervaart en de hulpvragen die hij/zij heeft. Dit wordt binnen de meeste organisaties gedaan door een intakegesprek te voeren, diagnostische onderzoeksmiddelen in te zetten, een integratief beeld van de cliënt te vormen en op basis hiervan een advies te geven voor behandeling of begeleiding. Hoewel hierbij in de regel meerdere personen betrokken zijn en er gestandaardiseerde onderzoeksmiddelen worden ingezet om observaties van clinici te ondersteunen, blijft het diagnostische proces in hoge mate subjectief en normatief: een classificatie berust uiteindelijk op het professionele oordeel van de clinicus, die dit oordeel vormt door de cliënt te vergelijken met de (vaak westerse) normpopulatie. Cultuur beïnvloedt onder andere de wijze waarop iemand aankijkt tegen concepten zoals intelligentie en psychische gezondheid, wat als (ab)normaal wordt gezien, hoe psychiatrische stoornissen tot uiting komen en hoe deze het beste behandeld kunnen worden. Het diagnosticeren van iemand met een andere culturele achtergrond brengt dan ook verschillende extra uitdagingen met zich mee.
Wanneer diagnostiek op cultuursensitieve wijze wordt uitgevoerd, houdt dit in ieder geval in dat de diagnosticus alle elementen van de culturele identiteit van de cliënt meeneemt bij het vormen van een allesomvattend beeld van de cliënt en diens problematiek. Met de culturele identiteit van de cliënt doelen we bijvoorbeeld op de culturele achtergrond van de cliënt, diens migratiegeschiedenis, diens normen en waarden en diens wensen en behoeften. Dit betekent dat de diagnosticus rekening houdt met de culturele identiteit van de cliënt gedurende alle stappen van het diagnostisch proces.
Zorginstellingen kunnen verschillende maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat de diagnostiek die zij uitvoeren, cultuursensitiever wordt. Kijk voor een overzicht van deze maatregelen bij aanbevelingen voor cliëntenzorg.
Behandelaanbod
Welke behandeling voor een cliënt het meest geschikt is, is onder andere afhankelijk van zijn of haar eigen visie op het ervaren probleem en de gewenste oplossing voor dit probleem. Een cliënt die overtuigd is van het feit dat hij wordt bezeten door een djinn, zal wellicht weinig baat hebben bij cognitieve gedragstherapie wanneer zijn eigen overtuiging met betrekking tot zijn ervaren probleem wordt genegeerd. Het is daarom belangrijk dat hulpverleningsorganisaties over een cultuursensitief behandelaanbod beschikken, of dat zij hun bestaande behandelaanbod aanpassen op mensen met diverse culturele achtergronden. Dit betekent natuurlijk niet dat elke cultureel diverse cliënt per definitie een alternatieve behandeling dient te ontvangen; wel biedt een sensitiever behandelaanbod cliënten de mogelijkheid om hun behoeften aan te geven en een behandeling te ontvangen die hier goed op aansluit.
Wanneer we het hebben over een cultuursensitief behandelaanbod, onderscheiden we hierin in ieder geval een aantal elementen. Wanneer behandeling op cultuursensitieve wijze wordt vormgegeven, betekent dit allereerst dat de hulpverlener zich bewust is van de verwachtingen van de cliënt ten aanzien van de behandeling en dat de cliënt weet wat er van hem of haar wordt verwacht. Ten tweede betekent dit dat de hulpverlener in staat is om de gegeven behandeling aan te passen aan de culturele identiteit van de cliënt. Ten derde betekent dit dat de hulpverlener in staat is om, gedurende de behandeling, respect te tonen voor de culturele voorkeuren van de cliënt (bijvoorbeeld zijn of haar voorkeur met betrekking tot de sekse van de hulpverlener). Ten vierde wordt in een cultuursensitief behandeltraject aandacht besteed aan het versterken van de zelfredzaamheid van de cliënt. Tot slot zijn hulpverleners die cultuursensitieve behandeling geven, zich bewust van de wensen van hun cliënt op het gebied van familiebetrokkenheid.
Zorginstellingen kunnen verschillende maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat de behandeling of begeleiding die zij bieden, cultuursensitiever wordt. Kijk voor een overzicht van deze maatregelen bij aanbevelingen voor cliëntenzorg.
(Leef)omgeving
Om de kans op succesvolle behandeling te vergroten, is het van belang dat cliënten zich welkom voelen binnen de organisatie. Iemand die zich welkom voelt, zal immers eerder terugkeren voor een vervolgafspraak. Voor cliënten van bijvoorbeeld residentiële instellingen en dagbestedingslocaties is het bovendien van belang dat zij zich thuis voelen op de plek waar zij verblijven. Een cultuursensitieve omgeving is een omgeving waarin cliënten met diverse culturele achtergronden zich welkom en thuis kunnen voelen. Een cultuursensitieve (leef)omgeving kan worden gecreëerd door hieraan aandacht te besteden in het interieur, het eten dat geserveerd wordt, de media die worden gebruikt en de mensen die aanwezig zijn binnen de zorginstelling (cliënten en personeel).
Zorginstellingen kunnen verschillende maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat de (leef)omgeving van hun cliënten cultuursensitiever wordt. Kijk voor een overzicht van deze maatregelen bij aanbevelingen voor cliëntenzorg.
Communicatie
Tot slot is het, om goede hulpverlening te kunnen bieden, van belang dat de communicatie tussen cliënt en hulpverlener goed verloopt. Zeker binnen de geestelijke gezondheidszorg in Nederland is het grootste gedeelte van het contact tussen cliënt en hulpverlener gebaseerd op verbale communicatie. Als cliënten niet dezelfde taal spreken als hun hulpverleners, of als zij er in hun communicatie niet dezelfde gebruiken op na houden, kan dit het hulpverleningsproces bemoeilijken. Om ervoor te zorgen dat hulpverlener en cultureel diverse cliënten zich ten opzichte van elkaar verstaanbaar kunnen maken en elkaar kunnen begrijpen, is het belangrijk dat de communicatie binnen de organisatie op cultuur sensitieve wijze wordt vormgegeven. Om te kunnen spreken van cultuursensitieve communicatie binnen een zorginstelling, moeten cliënten in ieder geval in staat zijn om te communiceren met hun eigen hulpverlener én met de zorginstelling in zijn algemeen (bijvoorbeeld via de receptie, telefoon of e-mail).
Zorginstellingen kunnen verschillende maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat zij op cultuursensitieve wijze communiceren met hun cliënten. Kijk voor een overzicht van deze maatregelen bij aanbevelingen voor cliëntenzorg.